© Protestanci w Toruniu 2024
Protestantyzm w Toruniu
Początki
ruchu
reformacyjnego
w
Toruniu
datują
się
na
rok
1520
(czyli
już
3
lata
po
przybiciu
przez
Marcina
Lutra
95
tez
w Wittenberdze).
W
tym
samym
roku
król
Zygmunt
I
Stary
wydał
w
Toruniu
dekret,
zakazujący
rozpowszechniania
pism
reformacyjnych.
Oficjalnie
miasto
przyjęło
Wyznanie
Augsburskie
na
mocy
przywileju
króla
Zygmunta
Augusta
i
pierwsze
publiczne
nabożeństwo
ewangelickie
odbyło
się
25
marca
1557
r.
Obok
dominującego
nurtu
niemieckiego,
od
początku
po
stronie
protestantyzmu
opowiedziała
się
również
polska
mniejszość.
Pośród
polskich
kaznodziejów
w
Toruniu
byli
przedstawiciele
luteran,
ewangelików reformowanych i braci czeskich.
Największy
okres
świetności
miasta
to
przełom
XVI
i
XVII
wieku,
pod
opieką
burmistrza
Henryka
Strobanda.
Uczynił
on
z
Torunia
centrum
myśli
humanistycznej
i
religijnej,
z
którym
mógł
równać
się
jedynie
Gdańsk,
mający
znacznie
większy
potencjał
ekonomiczny.
Okres
ten
łączy
się
przede
wszystkim
z
powstaniem
Gimnazjum
Miejskiego,
uczelni,
naówczas,
o
europejskiej
sławie,
ściągającej
najlepszych
nauczycieli.
Z
istnieniem
Gimnazjum
łączą
się
nazwiska
wielkich
twórców
oświaty
i
humanistów.
Był
to
Maciej
Breu,
twórca
toruńskiej
ordynacji
szkolnej
i
pierwszy
rektor
Gimnazjum,
Kasper
Friese,
którego
ambicją
było
nadanie
Gimnazjum,
jeśli
nie
statusu,
to
przynajmniej
rangi
Akademii
(to
ostatnie
mu
się
udało),
Piotr
Zimmermann
–
kolejny
zasłużony
pedagog
i
rektor,
Ulryk
Schober
–
poeta
i
pedagog,
Franciszek
Tidicaeus
–
wybitny
lekarz
–
oraz
znani
pastorzy
i
kaznodziejowie
Marcin
Trisner,
Konrad
Graser
Starszy,
Jan
Turnowski
i
Paweł
Orlicz.
Z
istnieniem
Gimnazjum
łączą
się
również
nazwiska
wielkich
mecenasów
sztuki,
czyli
fundatorów
stypendiów,
jak
np.
W.
Altenhofa
czy
G.
Krivesa,
którzy
przeznaczali
astronomiczne
sumy
na
wykształcenie
niezamożnych
uczniów
w
miejscowym
Gimnazjum
i
kontynuowanie
ich
edukacji
na
zagranicznych
uniwersytetach.
Znanymi
uczniami
Gimnazjum
byli
wybitny
przyrodnik
Jan
Jonston,
magnaci
Andrzej
i
Rafał
Leszczyńscy,
historyk
Reformacji
Stanisław
Lubieniecki,
filozof
i teolog
Abraham Calovius.
Toruń
był
tyglem,
w
którym
spotykały
się
na
przyjaznym
gruncie
(chlubny
wyjątek
w
ówczesnym
świecie)
różne
wyznania
protestanckie
–
oprócz
luteran
również
kalwini
i
bracia
czescy
oraz
mennonici.
Trzy
pierwsze
ruchy
oddziałują
na
Gimnazjum,
w którym
pod
koniec
XVI
w.
wykładają
profesorowie
związani
silnie
nie
tylko
z
luteranizmem,
ale
również
z
żyjącymi
w
symbiozie
kalwinami
i
braćmi
czeskimi.
Wytworzyło
to
klimat
tolerancji,
co
ważne
o
tyle,
iż
działo
się
to
wbrew
ówczesnym
wpływom
sztywnej
ortodoksji
luterskiej,
w
duchu
raczej
Zgody
Sandomierskiej
z
1570
r.
(pierwszego
„ekumenicznego”
dokumentu
w
Polsce,
porozumieniu
wszystkich
głównych
nurtów
protestantyzmu).
Zaowocowało
to
również
postawą
pobratymstwa
z
polskojęzyczną
szlachtą
kalwińską
z
innych
dzielnic
Rzeczpospolitej.
Toruń
był
również
znany
z
gościnności
dla
przybyszów
z
dalekich
stron,
przybywających
pobierać
tu
nauki.
W
1595
r.
odbył
się
tutaj
wspólny
synod
generalny
luteranów,
kalwinistów
i
braci
czeskich,
jeden
z największych,
jeśli
nie
największy,
w
historii
Rzeczypospolitej.
Autorzy
katoliccy
podkreślają,
że
nie
osiągnięto
jedności
organizacyjnej,
co
jakoby
przekreślało
dokonania
synodu.
Należy
jednak
zwrócić
uwagę,
że
dla
protestantów
zawsze
jedność
organizacyjna
jest
drugorzędna
wobec
rozpoznania
tożsamości
duchowej,
która
w
teologii
protestanckiej
przekracza
ramy
hierarchiczne
i
strukturalne.
Synod
ten
należy
więc
postrzegać
jako
jedno
z
najważniejszych
wydarzeń
ekumenicznych
ówczesnego
polskiego protestantyzmu.
Jego
kontynuacją
wydaje
się
Colloquium
Charitativum
z
1645
r.
Zarzewiem
tego
wydarzenia
był
wpływ
irenistycznych
przekonań,
np.
postaci
tak
znanych
jak
Jan
Amos
Komeński
czy
Marcin
Opitz
na
postawę
niektórych
ważnych
duchownych
w
Rzeczypospolitej,
w różnych
wyznaniach
(w
tym
i
katolickim).
I
tak
w
listopadzie
1643
r.,
ulegając
tym
wpływom
synod
biskupów
katolickich
wydaje
list
– odezwę do protestantów, zapraszając ich na „braterską rozmowę” (Colloquium Charitativum) do Torunia.
Warto
jeszcze
wspomnieć
o
mennonitach,
którzy
w
dużej
mierze
są
ojcami
dzisiejszych
toruńskich
protestantów.
Przedstawiciele
tego
prądu
reformacyjnego
pojawili
się
na
tych
terenach
bardzo
szybko,
osiadając
przed
końcem
XVI
w.
w
należących
do
Torunia
wsiach
po obu stronach Wisły, m.in. w Górsku, Wielkiej Nieszawce i Czerniewicach.
Czasy współczesne
Protestanci
w
Toruniu
są
dziś
reprezentowani
przez
kilka
kościołów
różnych
nurtów.
Z
przedwojennych
społeczności
protestanckich
Torunia
ciągłość
zachował
jedynie
Kościół
luterański.
Wieloletnim
pastorem
tej
parafii
był
ksiądz
Jan
Molin,
aktualnym
proboszczem
jest ks. Michał Walukiewicz.
W
latach
’80
XX
wieku
w
Toruniu
rozpoczął
pracę
Tadeusz
Tołwiński,
pastor
zboru
Kościoła
Ewangelicznych
Chrześcijan.
W
latach
osiemdziesiątych
pojawiły
się
także
kolejne
dwa
wyznania:
Kościół
Zielonoświątkowy
oraz
dzięki
staraniom
pastora
Adama
Gutsche
–
Kościół
Chrześcijan
Baptystów.
Kościoły
te
istniały
w
Toruniu
także
przed
wojną,
jednak
zawierucha
wojenna
i
lata
komunizmu
przerwały ciągłość historyczną.
Na
początku
lat
’90
XX
w.
powstał
(obecnie
nie
istniejący)
niezależny
Kościół
Chrześcijański
w
Toruniu.
Po
wielu
dynamicznych
zmianach
wyłoniły
się
z
tego
zboru
społeczności:
niesformalizowana
grupa,
nawiązująca
do
ideałów
tzw.
Kościoła
braterskiego
(ang.
brethren
church)
i
Kościół
„Chrystus
dla
Wszystkich”,
część
członków
społeczności
zasiliła
też
szeregi
Kościoła
Zielonoświątkowego.
W
Toruniu
reprezentowany
jest
także
Kościół
Adwentystów
Dnia
Siódmego.
Ostatnimi
laty
do
grona
społeczności
protestanckich
dołączył
Kościół
Boży
w
Toruniu.
Zaś
pod
szyldem:
Kościół
Dla
Torunia
“Freedom”,
swoją
pracę
rozpoczął
drugi
Zbór
Kościoła
Zielonoświątkowego.
Niedawno
w
Toruniu
swojego
miesca
szuka
Społeczość
będąca
częścią
Zboru
Kościoła
Chrześcijan
Baptystów
K5N z Poznania.
Nabożeństwa
protestanckie
W
naszym
mieście
aktualnie
działa
kilka
Kościołów
różnych
nurtów
protestantyzmu.
Zachęcamy
do
odwiedzania
tych
społeczności
na
nabożeństwach.
Witaj!
Strona
jest
poświęcona
toruńskiemu
protestantyzmowi,
zarówno
w wymiarze historycznym jak i współczesnym.
Protestantyzm – geneza
Protestantyzm,
obok
katolicyzmu
i
prawosławia,
jest
jedną
z
głównych
gałęzi
chrześcijaństwa.
Do
nurtu
protestanckiego
zalicza
się
wspólnoty
religijne
powstałe
na
skutek
ruchów
reformacyjnych
wewnątrz
Kościoła
rzymskokatolickiego
oraz
(w
kolejnych
stuleciach)
ruchów
przebudzeniowych
w
łonie
macierzystych
wyznań
protestanckich.
Sam
termin
„protestantyzm”
pochodzi
od
protestu
złożonego
przez
ewangelików
(luteran)
w
1529
roku
podczas
sejmu
Rzeszy
w
Spirze
przeciw
uchwale
zabraniającej
zmiany
wyznania na ewangelicyzm.
W
łonie
Kościołów
protestanckich
wyróżnić
można
kilka
wiodących
wyznań,
z
czego
główne
to:
luteranizm,
kalwinizm,
anglikanizm,
baptyzm,
metodyzm,
adwentyzm
i
pentekostalizm
(czyli
nurty
zielonoświątkowe).
Jako
ciekawostkę
można
podać,
że
40%
wszystkich
chrześcijan
to
protestanci
(na
drugim
miejscu
po
katolicyzmie),
równocześnie
są
najdynamiczniej
rozwijającą
się
gałęzią
chrześcijaństwa. Statystyka ta dotyczy oczywiście populacji ogólnoświatowej.
Jednak
już
przed
Reformacją
występowały
w
łonie
Kościoła
rzymskokatolickiego
nurty
dążące
do
odnowy
Kościoła
(tzw.
Prereformacja).
Część
tych
ruchów
dała
początek
nowym
zakonom
w
łonie
Kościoła
rzymskiego,
część
zaś
nowym
Kościołom.
Wśród
tych
ostatnich
można
wymienić
choćby
waldensów
i
husytów,
ze
względu
na
zbieżność
poglądów
i
postulatów
z
późniejszą
reformacją, nurty te często zalicza się do protestantyzmu.
Główne tezy protestantyzmu (wspólne dla większości nurtów):
• nadrzędność Pisma Świętego nad Tradycją;
• uznanie Jezusa Chrystusa za jedynego pośrednika między Bogiem a ludźmi;
• odrzucenie sukcesji apostolskiej, rozumianej wyłącznie jako sukcesja urzędu;
• przyjęcie zasady powszechnego kapłaństwa wszystkich wierzących;
•
zaniechanie
jednego
lub
więcej
elementów
kultu
uznawanych
w
protestantyzmie
za
heterodoksyjne
np.:
kult
obrazów,
kult
relikwii, kult świętych, kult Marii, ideę transsubstancjacji, kult świętych miejsc.
Teologia
protestancka
zawsze
podkreślała
główne
doktryny
biblijne
odnośnie
boskości
Chrystusa,
Jego
narodzenia
z
dziewicy,
śmierci
za
grzechy
ludzkości,
zmartwychwstania
w
ciele,
wniebowstąpienia
oraz
powtórnego
przyjścia.
Podkreślano
także
konieczność łaski Bożej i Ducha Świętego do prowadzenia świętego życia.
Protestantyzm i kultura
Wpływ
protestantyzmu
na
cywilizację
europejską
jest
znaczny,
zarówno
w ruchu
reformacyjnym
jak
i
prereformacyjnym.
Jan
Hus,
już
w
XIV
wieku,
był
gorącym
zwolennikiem
używania
języka
ojczystego
na
nabożeństwach,
w
kazaniach
i
w
lekturze
Biblii,
zaś
członkowie
ruchów
husyckich
wnieśli
wielki
wkład
w
rozwój
języka
czeskiego
i
szkolnictwo.
By
podkreślić
doniosłość
i
postępowość
postulatów
Husa
należy
przypomnieć,
że
Kościół
katolicki
języki
ojczyste
do
liturgii
wprowadził
dopiero
w
XX
wieku,
decyzją
Soboru
Watykańskiego
II
(zaś
w
łonie
tego
Kościoła
do
dnia
dzisiejszego
są
przeciwnicy
tej
decyzji
–
zwolennicy
tzw.
Mszy
trydenckiej).
Reformacja,
za
inicjatywą
Lutra,
rozpropagowała
ideę
przekładów
Pisma
Świętego
na
języki
narodowe.
Niemieckie
tłumaczenia
Biblii,
prace
Lutra
i
pozostałych
reformatorów,
przyczyniły
się
do
wzrostu
liczby
drukarni
i
wysokości
nakładów.
Niedawno
wynaleziony
druk
był
jedną
z
najskuteczniejszych
metod
propagowania
założeń
i
nowych
idei.
Reformacja
przyczyniła
się
znacznie
do
rozkwitu
kultury
a
zwłaszcza
literatury,
która
coraz
częściej
publikowana
była
w
językach
narodowych,
co
można
zauważyć
chociażby
w działalności wydawniczej braci polskich.