Witaj!

Strona jest poświęcona

toruńskiemu protestantyzmowi,

zarówno w wymiarze

historycznym jak i współczesnym.

Protestantyzm – geneza

Protestantyzm, obok katolicyzmu i prawosławia, jest jedną z głównych gałęzi chrześcijaństwa. Do nurtu protestanckiego zalicza się wspólnoty religijne powstałe na skutek ruchów reformacyjnych wewnątrz Kościoła rzymskokatolickiego oraz (w kolejnych stuleciach) ruchów przebudzeniowych w łonie macierzystych wyznań protestanckich. Sam termin „protestantyzm” pochodzi od protestu złożonego przez ewangelików (luteran) w 1529 roku podczas sejmu Rzeszy w Spirze przeciw uchwale zabraniającej zmiany wyznania na ewangelicyzm. W łonie Kościołów protestanckich wyróżnić można kilka wiodących wyznań, z czego główne to: luteranizm, kalwinizm, anglikanizm, baptyzm, metodyzm, adwentyzm i pentekostalizm (czyli nurty zielonoświątkowe). Jako ciekawostkę można podać, że 40% wszystkich chrześcijan to protestanci (na drugim miejscu po katolicyzmie), równocześnie są najdynamiczniej rozwijającą się gałęzią chrześcijaństwa. Statystyka ta dotyczy oczywiście populacji ogólnoświatowej. Jednak już przed Reformacją występowały w łonie Kościoła rzymskokatolickiego nurty dążące do odnowy Kościoła (tzw. Prereformacja). Część tych ruchów dała początek nowym zakonom w łonie Kościoła rzymskiego, część zaś nowym Kościołom. Wśród tych ostatnich można wymienić choćby waldensów i husytów, ze względu na zbieżność poglądów i postulatów z późniejszą reformacją, nurty te często zalicza się do protestantyzmu. Główne tezy protestantyzmu (wspólne dla większości nurtów): • nadrzędność Pisma Świętego nad Tradycją; • uznanie Jezusa Chrystusa za jedynego pośrednika między Bogiem a ludźmi; • odrzucenie sukcesji apostolskiej, rozumianej wyłącznie jako sukcesja urzędu; • przyjęcie zasady powszechnego kapłaństwa wszystkich wierzących; • zaniechanie jednego lub więcej elementów kultu uznawanych w protestantyzmie za heterodoksyjne np.: kult obrazów, kult relikwii, kult świętych, kult Marii, ideę transsubstancjacji, kult świętych miejsc. Teologia protestancka zawsze podkreślała główne doktryny biblijne odnośnie boskości Chrystusa, Jego narodzenia z dziewicy, śmierci za grzechy ludzkości, zmartwychwstania w ciele, wniebowstąpienia oraz powtórnego przyjścia. Podkreślano także konieczność łaski Bożej i Ducha Świętego do prowadzenia świętego życia.

Protestantyzm i kultura

Wpływ protestantyzmu na cywilizację europejską jest znaczny, zarówno w ruchu reformacyjnym jak i prereformacyjnym. Jan Hus, już w XIV wieku, był gorącym zwolennikiem używania języka ojczystego na nabożeństwach, w kazaniach i w lekturze Biblii, zaś członkowie ruchów husyckich wnieśli wielki wkład w rozwój języka czeskiego i szkolnictwo. By podkreślić doniosłość i postępowość postulatów Husa należy przypomnieć, że Kościół katolicki języki ojczyste do liturgii wprowadził dopiero w XX wieku, decyzją Soboru Watykańskiego II (zaś w łonie tego Kościoła do dnia dzisiejszego są przeciwnicy tej decyzji – zwolennicy tzw. Mszy trydenckiej). Reformacja, za inicjatywą Lutra, rozpropagowała ideę przekładów Pisma Świętego na języki narodowe. Niemieckie tłumaczenia Biblii, prace Lutra i pozostałych reformatorów, przyczyniły się do wzrostu liczby drukarni i wysokości nakładów. Niedawno wynaleziony druk był jedną z najskuteczniejszych metod propagowania założeń i nowych idei. Reformacja przyczyniła się znacznie do rozkwitu kultury a zwłaszcza literatury, która coraz częściej publikowana była w językach narodowych, co można zauważyć chociażby w działalności wydawniczej braci polskich.

Protestantyzm – geneza

Protestantyzm w Toruniu

Początki ruchu reformacyjnego w Toruniu datują się na rok 1520 (czyli już 3 lata po przybiciu przez Marcina Lutra 95 tez w Wittenberdze). W tym samym roku król Zygmunt I Stary wydał w Toruniu dekret, zakazujący rozpowszechniania pism reformacyjnych. Oficjalnie miasto przyjęło Wyznanie Augsburskie na mocy przywileju króla Zygmunta Augusta i pierwsze publiczne nabożeństwo ewangelickie odbyło się 25 marca 1557 r. Obok dominującego nurtu niemieckiego, od początku po stronie protestantyzmu opowiedziała się również polska mniejszość. Pośród polskich kaznodziejów w Toruniu byli przedstawiciele luteran, ewangelików reformowanych i braci czeskich. Największy okres świetności miasta to przełom XVI i XVII wieku, pod opieką burmistrza Henryka Strobanda. Uczynił on z Torunia centrum myśli humanistycznej i religijnej, z którym mógł równać się jedynie Gdańsk, mający znacznie większy potencjał ekonomiczny. Okres ten łączy się przede wszystkim z powstaniem Gimnazjum Miejskiego, uczelni, naówczas, o europejskiej sławie, ściągającej najlepszych nauczycieli. Z istnieniem Gimnazjum łączą się nazwiska wielkich twórców oświaty i humanistów. Był to Maciej Breu, twórca toruńskiej ordynacji szkolnej i pierwszy rektor Gimnazjum, Kasper Friese, którego ambicją było nadanie Gimnazjum, jeśli nie statusu, to przynajmniej rangi Akademii (to ostatnie mu się udało), Piotr Zimmermann – kolejny zasłużony pedagog i rektor, Ulryk Schober – poeta i pedagog, Franciszek Tidicaeus – wybitny lekarz – oraz znani pastorzy i kaznodziejowie Marcin Trisner, Konrad Graser Starszy, Jan Turnowski i Paweł Orlicz. Z istnieniem Gimnazjum łączą się również nazwiska wielkich mecenasów sztuki, czyli fundatorów stypendiów, jak np. W. Altenhofa czy G. Krivesa, którzy przeznaczali astronomiczne sumy na wykształcenie niezamożnych uczniów w miejscowym Gimnazjum i kontynuowanie ich edukacji na zagranicznych uniwersytetach. Znanymi uczniami Gimnazjum byli wybitny przyrodnik Jan Jonston, magnaci Andrzej i Rafał Leszczyńscy, historyk Reformacji Stanisław Lubieniecki, filozof i teolog Abraham Calovius. Toruń był tyglem, w którym spotykały się na przyjaznym gruncie (chlubny wyjątek w ówczesnym świecie) różne wyznania protestanckie – oprócz luteran również kalwini i bracia czescy oraz mennonici. Trzy pierwsze ruchy oddziałują na Gimnazjum, w którym pod koniec XVI w. wykładają profesorowie związani silnie nie tylko z luteranizmem, ale również z żyjącymi w symbiozie kalwinami i braćmi czeskimi. Wytworzyło to klimat tolerancji, co ważne o tyle, iż działo się to wbrew ówczesnym wpływom sztywnej ortodoksji luterskiej, w duchu raczej Zgody Sandomierskiej z 1570 r. (pierwszego „ekumenicznego” dokumentu w Polsce, porozumieniu wszystkich głównych nurtów protestantyzmu). Zaowocowało to również postawą pobratymstwa z polskojęzyczną szlachtą kalwińską z innych dzielnic Rzeczpospolitej. Toruń był również znany z gościnności dla przybyszów z dalekich stron, przybywających pobierać tu nauki. W 1595 r. odbył się tutaj wspólny synod generalny luteranów, kalwinistów i braci czeskich, jeden z największych, jeśli nie największy, w historii Rzeczypospolitej. Autorzy katoliccy podkreślają, że nie osiągnięto jedności organizacyjnej, co jakoby przekreślało dokonania synodu. Należy jednak zwrócić uwagę, że dla protestantów zawsze jedność organizacyjna jest drugorzędna wobec rozpoznania tożsamości duchowej, która w teologii protestanckiej przekracza ramy hierarchiczne i strukturalne. Synod ten należy więc postrzegać jako jedno z najważniejszych wydarzeń ekumenicznych ówczesnego polskiego protestantyzmu. Jego kontynuacją wydaje się Colloquium Charitativum z 1645 r. Zarzewiem tego wydarzenia był wpływ irenistycznych przekonań, np. postaci tak znanych jak Jan Amos Komeński czy Marcin Opitz na postawę niektórych ważnych duchownych w Rzeczypospolitej, w różnych wyznaniach (w tym i katolickim). I tak w listopadzie 1643 r., ulegając tym wpływom synod biskupów katolickich wydaje list – odezwę do protestantów, zapraszając ich na „braterską rozmowę” (Colloquium Charitativum) do Torunia. Warto jeszcze wspomnieć o mennonitach, którzy w dużej mierze są ojcami dzisiejszych toruńskich protestantów. Przedstawiciele tego prądu reformacyjnego pojawili się na tych terenach bardzo szybko, osiadając przed końcem XVI w. w należących do Torunia wsiach po obu stronach Wisły, m.in. w Górsku, Wielkiej Nieszawce i Czerniewicach.

Czasy współczesne

Protestanci w Toruniu są dziś reprezentowani przez kilka kościołów różnych nurtów. Z przedwojennych społeczności protestanckich Torunia ciągłość zachował jedynie Kościół luterański. Wieloletnim pastorem tej parafii był ksiądz Jan Molin, aktualnym proboszczem jest ks. Michał Walukiewicz. W latach ’80 XX wieku w Toruniu rozpoczął pracę Tadeusz Tołwiński, pastor zboru Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan. W latach osiemdziesiątych pojawiły się także kolejne dwa wyznania: Kościół Zielonoświątkowy oraz dzięki staraniom pastora Adama Gutsche – Kościół Chrześcijan Baptystów. Kościoły te istniały w Toruniu także przed wojną, jednak zawierucha wojenna i lata komunizmu przerwały ciągłość historyczną. Na początku lat ’90 XX w. powstał (obecnie nie istniejący) niezależny Kościół Chrześcijański w Toruniu. Po wielu dynamicznych zmianach wyłoniły się z tego zboru dwie społeczności: niesformalizowana grupa, nawiązująca do ideałów tzw. Kościoła braterskiego (ang. brethren church) oraz Kościół „Chrystus dla Wszystkich”. W Toruniu reprezentowany jest także Kościół Adwentystów Dnia Siódmego. Ostatnimi laty do grona społeczności protestanckich dołączył Kościół Boży w Toruniu. Niedawno pod szyldem Kościół Dla Torunia “Freedom” swoją pracę rozpoczął drugi Zbór Kościoła Zielonoświątkowego.