Protestantyzm w Toruniu

Początki   ruchu   reformacyjnego   w   Toruniu   datują   się na    rok    1520    (czyli    już    3    lata    po    przybiciu    przez Marcina    Lutra    95    tez    w Wittenberdze).    W    tym samym   roku   król   Zygmunt   I   Stary   wydał   w   Toruniu dekret,       zakazujący       rozpowszechniania       pism reformacyjnych.   Oficjalnie   miasto   przyjęło   Wyznanie Augsburskie    na    mocy    przywileju    króla    Zygmunta Augusta      i      pierwsze      publiczne      nabożeństwo ewangelickie    odbyło    się    25    marca    1557    r.    Obok dominującego   nurtu   niemieckiego,   od   początku   po stronie    protestantyzmu    opowiedziała    się    również polska   mniejszość.   Pośród   polskich   kaznodziejów   w Toruniu    byli    przedstawiciele    luteran,    ewangelików reformowanych i braci czeskich. Największy   okres   świetności   miasta   to   przełom   XVI   i XVII     wieku,     pod     opieką     burmistrza     Henryka Strobanda.    Uczynił    on    z    Torunia    centrum    myśli humanistycznej   i   religijnej,   z   którym   mógł   równać się     jedynie     Gdańsk,     mający     znacznie     większy potencjał ekonomiczny. Okres   ten   łączy   się   przede   wszystkim   z   powstaniem Gimnazjum      Miejskiego,      uczelni,      naówczas,      o europejskiej       sławie,       ściągającej       najlepszych nauczycieli.     Z     istnieniem     Gimnazjum     łączą     się nazwiska   wielkich   twórców   oświaty   i   humanistów. Był    to    Maciej    Breu,    twórca    toruńskiej    ordynacji szkolnej   i   pierwszy   rektor   Gimnazjum,   Kasper   Friese, którego   ambicją   było   nadanie   Gimnazjum,   jeśli   nie statusu,   to   przynajmniej   rangi   Akademii   (to   ostatnie mu     się     udało),     Piotr     Zimmermann     –     kolejny zasłużony   pedagog   i   rektor,   Ulryk   Schober   –   poeta   i pedagog,   Franciszek   Tidicaeus   –   wybitny   lekarz   – oraz   znani   pastorzy   i   kaznodziejowie   Marcin   Trisner, Konrad   Graser   Starszy,   Jan   Turnowski   i   Paweł   Orlicz. Z   istnieniem   Gimnazjum   łączą   się   również   nazwiska wielkich     mecenasów     sztuki,     czyli     fundatorów stypendiów,   jak   np.   W.   Altenhofa   czy   G.   Krivesa, którzy      przeznaczali      astronomiczne      sumy      na wykształcenie   niezamożnych   uczniów   w   miejscowym Gimnazjum     i     kontynuowanie     ich     edukacji     na zagranicznych    uniwersytetach.    Znanymi    uczniami Gimnazjum    byli    wybitny    przyrodnik    Jan    Jonston, magnaci     Andrzej     i     Rafał     Leszczyńscy,     historyk Reformacji    Stanisław    Lubieniecki,    filozof    i teolog Abraham Calovius. Toruń    był    tyglem,    w    którym    spotykały    się    na przyjaznym   gruncie   (chlubny   wyjątek   w   ówczesnym świecie)    różne    wyznania    protestanckie    –    oprócz luteran     również     kalwini     i     bracia     czescy     oraz mennonici.     Trzy     pierwsze     ruchy     oddziałują     na Gimnazjum,   w którym   pod   koniec   XVI   w.   wykładają profesorowie       związani       silnie       nie       tylko       z luteranizmem,   ale   również   z   żyjącymi   w   symbiozie kalwinami   i   braćmi   czeskimi.   Wytworzyło   to   klimat tolerancji,   co   ważne   o   tyle,   iż   działo   się   to   wbrew ówczesnym   wpływom   sztywnej   ortodoksji   luterskiej, w    duchu    raczej    Zgody    Sandomierskiej    z    1570    r. (pierwszego   „ekumenicznego”   dokumentu   w   Polsce, porozumieniu       wszystkich       głównych       nurtów protestantyzmu).   Zaowocowało   to   również   postawą pobratymstwa   z   polskojęzyczną   szlachtą   kalwińską   z innych   dzielnic   Rzeczpospolitej.   Toruń   był   również znany   z   gościnności   dla   przybyszów   z   dalekich   stron, przybywających   pobierać   tu   nauki.   W   1595   r.   odbył się     tutaj     wspólny     synod     generalny     luteranów, kalwinistów   i   braci   czeskich,   jeden   z największych, jeśli    nie    największy,    w    historii    Rzeczypospolitej. Autorzy    katoliccy    podkreślają,    że    nie    osiągnięto jedności     organizacyjnej,     co     jakoby     przekreślało dokonania   synodu.   Należy   jednak   zwrócić   uwagę,   że dla   protestantów   zawsze   jedność   organizacyjna   jest drugorzędna       wobec       rozpoznania       tożsamości duchowej,   która   w   teologii   protestanckiej   przekracza ramy   hierarchiczne   i   strukturalne.   Synod   ten   należy więc     postrzegać     jako     jedno     z     najważniejszych wydarzeń     ekumenicznych     ówczesnego     polskiego protestantyzmu. Jego       kontynuacją       wydaje       się       Colloquium Charitativum   z   1645   r.   Zarzewiem   tego   wydarzenia był   wpływ   irenistycznych   przekonań,   np.   postaci   tak znanych   jak   Jan   Amos   Komeński   czy   Marcin   Opitz   na postawę      niektórych      ważnych      duchownych      w Rzeczypospolitej,    w różnych    wyznaniach    (w    tym    i katolickim).   I   tak   w   listopadzie   1643   r.,   ulegając   tym wpływom   synod   biskupów   katolickich   wydaje   list   – odezwę     do     protestantów,     zapraszając     ich     na „braterską   rozmowę”   (Colloquium   Charitativum)   do Torunia. Warto   jeszcze   wspomnieć   o   mennonitach,   którzy   w dużej    mierze    są    ojcami    dzisiejszych    toruńskich protestantów.        Przedstawiciele        tego        prądu reformacyjnego   pojawili   się   na   tych   terenach   bardzo szybko,     osiadając     przed     końcem     XVI     w.     w należących    do    Torunia    wsiach    po    obu    stronach Wisły,     m.in.     w     Górsku,     Wielkiej     Nieszawce     i Czerniewicach.

Czasy współczesne

Protestanci   w   Toruniu   są   dziś   reprezentowani   przez kilka   kościołów   różnych   nurtów.   Z   przedwojennych społeczności       protestanckich       Torunia       ciągłość zachował    jedynie    Kościół    luterański.    Wieloletnim pastorem   tej   parafii   był   ksiądz   Jan   Molin,   aktualnym proboszczem jest ks. Michał Walukiewicz. W   latach   ’80   XX   wieku   w   Toruniu   rozpoczął   pracę Tadeusz       Tołwiński,       pastor       zboru       Kościoła Ewangelicznych          Chrześcijan.          W          latach osiemdziesiątych    pojawiły    się    także    kolejne    dwa wyznania:    Kościół    Zielonoświątkowy    oraz    dzięki staraniom     pastora     Adama     Gutsche     –     Kościół Chrześcijan   Baptystów.   Kościoły   te   istniały   w   Toruniu także    przed    wojną,    jednak    zawierucha    wojenna    i lata komunizmu przerwały ciągłość historyczną. Na    początku    lat    ’90    XX    w.    powstał    (obecnie    nie istniejący)     niezależny     Kościół     Chrześcijański     w Toruniu.   Po   wielu   dynamicznych   zmianach   wyłoniły się       z       tego       zboru       dwie       społeczności: niesformalizowana   grupa,   nawiązująca   do   ideałów tzw.   Kościoła   braterskiego   (ang.   brethren   church) oraz   Kościół   „Chrystus   dla   Wszystkich”.   W   Toruniu reprezentowany    jest    także    Kościół    Adwentystów Dnia      Siódmego.      Ostatnimi      laty      do      grona społeczności   protestanckich   dołączył   Kościół   Boży   w Toruniu.   Niedawno   pod   szyldem   Kościół   Dla   Torunia “Freedom”     swoją     pracę     rozpoczął     drugi     Zbór Kościoła Zielonoświątkowego.

Nabożeństwa protestanckie

W     naszym     mieście     aktualnie     działa     kilka Kościołów     różnych     nurtów     protestantyzmu. Zachęcamy   do   odwiedzania   tych   społeczności   na nabożeństwach.